Het was hét juridisch hoofdpijndossier van de 17e eeuw: de zaak Aagt Germonts, beter bekend als het Abbekerker Wijf. De gemeenschap was ervan overtuigd dat ze zich schuldig had gemaakt aan een strafbaar feit: toverij dan wel kindermoord. Maar de rechters hadden het er maar moeilijk mee.
Aagt was begin 20 toen ze in 1644 trouwde met Claas Nijszoon. Ze vonden een huisje in Abbekerk en stonden bekend als ‘onbesprooken lieden, niet rijk of arm en den Roomschen Godsdienst toegedaan.’ Eén ding ontbrak echter: een kind. Jaar in jaar uit gebeurde er niets, tot Aagt in 1653 eindelijk zwanger raakte! Ongetwijfeld werd er een dansje gedaan om dit te vieren. Maar helaas, de zwangerschap eindigde in een miskraam.
Toch weer zwanger
Toch werd ze snel weer zwanger en na een vroeggeboorte zelfs nog een keer! Sterker, na de miskraam raakte ze nog in totaal drie keer zwanger. Maar bij alle drie de zwangerschappen gebeurden opmerkelijke dingen. Zo duurden ze telkens langer dan negen maanden en werden alle kinderen dood geboren. De eerste keer was er een vroedvrouw bij aanwezig, maar die had eigenlijk niks gezien omdat de misgeboorte al op de grond lag. Van de laatste twee bevallingen kreeg geen van de Abbekerkers wat mee. Volgens Aagt was er wel een vroedvrouw uit Hoogkarspel bij, maar niemand kende haar of had haar ooit gezien. De kinderlijkjes verdwenen tot driemaal toe rechtsreeks in het familiegraf van Aagt Germonts.
Opgravingen
De roddels in het dorp waren niet van de lucht na zoveel opeenvolgende mysterieuze incidenten. Aagt was een heks en had een pact met de duivel gesloten! Of was ze toch een kindermoordenaar die gewetenloos haar pasgeboren baby’s het graf injoeg? Schout Jan Mist vond dat de boel onderzocht moest worden en liet Aagt in 1659 oppakken. Ze werd opgesloten en de lijkkisten met haar kinderen werden opgegraven.
Kist 1: geen babylijk. Wel een stokvis met een gespleten staart omgebogen als twee voetjes. Twee bloedworsten fungeerden als armen en het hoofd was een rode kool.
Kist 2: geen babylijk , wel een klomp varkensreuzel met een vel eromheen.
Kist 3: geen babylijk, wel een stapel oude lappen met ook een rode kool als hoofd.
Dit was wel zo vreemd; de dorpelingen en eigenlijk ook de schout wisten het nu zeker. Aagt was een heks die toverij had gebruikt.
Middelmatige tortuur
Jan Mist wilde haar voor dit feit aanklagen en laten veroordelen, maar de schepenen vonden dat er geen aanwijzingen waren voor hekserij of een pact met de duivel. Aan de andere kant was er ook geen bewijs voor haar algehele onschuld. Want waren er nu ooit kinderen geweest en zo ja, waar waren die gebleven? En wie had die poppen gemaakt en waarom?
Juristen werden geraadpleegd en zij oordeelden dat Aagt een zielig geval was waar je je niet al te druk om moest maken . Maar de schepenen vonden het nog steeds erg kwalijk dat er van die idiote poppen op christelijke wijze waren begraven. Daarom adviseerde het gerecht Aagt te onderwerpen aan ‘tortuur’ om zo de waarheid over dit gebeuren boven water te krijgen.
Aagt schrok zo erg van dit bericht dat ze ontsnapte en onderdook. Daarop werd haar man aangehouden en hij zou alleen worden vrijgelaten als Aagt zich weer meldde. Dat deed de voortvluchtige dame dan ook en direct werd ze aan ‘middelmatige tortuur’ onderworpen. Ze probeerde er nog onderuit te komen door een vage verklaring dat ze bij de laatste twee bevallingen slechts water had gebaard en dat ze geen idee had wie de poppen in elkaar had geknutseld. Het mocht niet baten: geblinddoekt werd ze opgehesen aan haar armen. Eerst met de armen voor het lichaam gebonden, daarna op met de armen op haar rug. Maar zelfs toen kwam er geen plausibele verklaring.
Doodstraf
De baljuw was het zat en vond dat ze de doodstraf voor hekserij verdiende. Ze moest aan de wurgpaal sterven en daarna tot as worden verbrand. De schepenen waren het daar alleen niet mee eens en na uitvoerig overleg werd besloten haar op beschuldiging van bedrog een half uur openbaar tentoon te stellen met drie poppen. Het vonnis werd op 17 april 1659 uitgevoerd.
Het vreemde schouwspel trok heel wat bekijks. Op een gegeven moment werden vanuit de menigte in koemest verstopte stenen naar Aagts’ hoofd gesmeten. Pas toen de vrouw helemaal bebloed was vond de aanklager het welletjes geweest. Aagt werd direct in vrijheid gesteld.
Kort daarna keerde ze Abbekerk de rug toe en vertrok met haar man naar Hoogwoud.
Keerpunt
De hele rechtsgang rond Aagt Germonts bleek een keerpunt in de geschiedenis. Haar straf was namelijk opvallend mild voor die tijd. Hekserij en toverij werden tot dan toe bijna altijd bestraft met verwurging of een andere nare dood. In dit geval gingen de schepenen te mening van het volk in en wogen alles goed af. Toverij was volgens hen geen misdrijf, een grote groep twijfelde zelfs openlijk aan het bestaan ervan. In de zaak Germonts werd alles goed afgewogen en na het vonnis van Aagt leidden steeds minder heksenprocessen tot een veroordeling.
Maar hoe zat het dan met die zwangerschappen van de vrouw? Waarschijnlijk heeft ze door het trauma van de miskraam tot drie keer toe een schijnzwangerschap gehad. En gelukkig voor haar hielden de rechtsprekende mannen hier een beetje rekening mee.
Bronnen: ‘Mis-geboorte of verhael van’t Abbekerker-Wijf haare drie miskramen; ’t opgraven van drie miszelijcke poppen; haer vankenis; ondervraging; belijdenis; pijniging; verantwoording; en geheelen procesze; met alle d’ advijsen van reghtsgeleerde, godts-geleerde en de sententien daar op gevolgt … Behelsende mede den geheelen pleyte tegens haaren man’ door Jacob Landtman, Byvoegzels op het Vaderlandsch woordenboek door Jacobus Kok, Digitaal Vrouwenlexikon van Nederland, Westfries Genootschap.
tejo teunen, paludanushof 72, enkhuizen says
ik lees al vele jaren volksverhaaltjes en legenden voor van rond de Zuiderzzee in het ZZM.
En iets korter iedere vrijdag op Radio Enkhuizen.
Ik kende dit verhaal eigenlijk nog niet.
Dus ben ik er blij mee.
En als Abbekerk nog meer verhalen heeft, dan hoor ik dat graag.
Dank & groet,
Tejo
Josephine Vollbehr says
Ha Tejo,
bedankt voor je reactie. Vooralsnog weinig uit Abbekerk kunnen vinden, maar onze bibliotheek is nog lang niet uit, dus als er wat opduikt sturen we je een mailtje!
Groeten,
Judith en Josephine