Expeditie Zaanse molens (een deel ervan)

Nationale Molendag; we hadden als doel minstens tien Zaanse molens te bezoeken. We kwamen tot drie, inclusief ontmoetingen met reuzeboeiende mensen. Het waren ook nog eens fotogenieke mensen en molens doen het sowieso altijd goed voor de lens. Daarom een fotoverslag van ons heerlijke tochtje langs drie Westzaanse molens. Die andere molens bezoeken we een andere keer. We zijn nu immers volwaardig lid van vereniging De Zaansche Molen.

Papiermolen

Startpunt is het Guispad waar de laatste windaangedreven papiermolen ter wereld staat. De Schoolmeester. Simon Stoffelszoon Veen liet de molen ooit bouwen maar had daar wel aandeelhouders bij nodig. De schoolmeester uit het dorp was er één van. Vandaar die naam. En zo kregen alle Zaanse molen vroeger een meer dan logische naam.

De voornaamste grondstof van de Schoolmeester bestond uit vodden en er werd pakpapier van gemaakt. Nog steeds komen er mooie vellen Zaansch Bord naar buiten, erg in trek bij boekbinders die er geweldige kaften van kunnen maken. Maar het is geen lekker schrijfpapier. De buurmolens maakten vroeger wel schrijfpapier en dat was papier met een goede naam. In schepen ging het de hele wereld over. Toen de Amerikanen zich op 4 juli 1776 onafhankelijk verklaarden van de Britse monarchie schreven ze hun Declaration of Independence uiteraard op Zaans papier.

 

In de Schoolmeester kun je het papierproces van begin tot einde volgen. De vodden van vroeger hebben plaatsgemaakt voor snijranden uit textielfabrieken in Bangladesh en ook ligt er een grote berg veenmos. Vodden zijn overigens nog wel welkom drukt de molenaar ons op het hart. Al je lakens en shirts, mits 100% katoen en frisgewassen, kun je afleveren aan het Guispad 3 in Westzaan.

En dan  gaat het dus in kleine stukjes langs grote tandwielen, enorme kuipen en schitterende leren aandrijfriemen. Aan het eind wordt het in vellen van een ronddraaiende balk getrokken (met 7 a 8 lagen is het dik genoeg) en te drogen gehangen in de tientallen meters lange droogschuur.

In de hoek staat een man te roeren in een grote bak lauwwarm water. De boel wordt op temperatuur gehouden  met een stookhaardje. Na het roeren steekt de man een zeef met fijn gaas in de kuip en drukte het pulpprutje uit op een doek. Voilà! Een schitterend vel handgeschept papier inclusief watermerk.

Aarden Beest

Aan het einde van de ronde stappen we op de koolvlet van Luc. Hij vaart samen met goede vriend Benno de bezoekers heen en weer tussen de molens. Tijdens het tochtje praten we over koetjes en kalfjes en de motorreis die Benno een aantal jaar geleden maakte. Hij begon op het zuidelijkste punt van Afrika en reed terug naar huis. Een overweldigend gebeuren was het en eenmaal thuis sloeg de , naar eigen zeggen, analfabeet aan het schrijven. Hij hield niet meer op en na een draagtijd van negen maanden lag daar een boek. Benno gaf het zelf uit onder de naam ‘Het Aarden Beest’.  Maar goed ook, want vlak daarna werd het door de reisboekhandels al uitgeroepen tot beste reisverhaal. Inmiddels is het boek toe aan de negende druk.

Zaanse gebruiken

Nog half in Afrika meren we aan bij een eilandje met daarop de Jonge Dirk. Een bescheiden molen met in de deurpost Hans Metsch die de bezoekers welkom heet met zijn accordeon. Hans is een wandelende Zaan-encyclopedie. Hij vertelt over de Dirk, het dialect, de Zaanse molensymboliek met engelen en mannen en vrouwen in kooien over Pinkster Drie en nog veel meer zaken die wij vast willen leggen. Door de stampende molenmachines verstaan we het allemaal niet zo goed, dus met Hans’ nummer op zak ligt ons eerste lesje Zaans al in het verschiet. Dat dus binnenkort.

Achterin het molentje staat Rick, naast de koffie en tompoucen. Of we wel weten dat Luilak binnenkort ook weer uitgebreid wordt gevierd. Inclusief vreugdevuren (op veilige plekken) en veel feest. Oké, die zetten we ook in de agenda.

Zang over Zaansche molens from Judith van Lunsen on Vimeo.

Prinsenhof

Hans staat alweer buiten met de accordeon en wij draaien nog een dansje op het groene, zompige gras. Als je springt zakt de grond centimeters weg. Nog één zwier en dan weer aan boord voor de laatste stop: de pelmolen Het Prinsenhof. Van gerst maakt ie gort, voor de gortepap. Draaien doet ie trouwens niet want er zijn problemen met de bouten. Net als bij tientallen andere molens in het land die uit voorzorg al wekenlang stilstaan. Maar ook zonder draaiende delen is er genoeg te zien en vanaf de molentrans heb je een fijn uitzicht over het landschap.

Weerman

In de verte zien we alleen zwarte wolken en we sprinten terug naar Luc en Benno. Snel we moeten terug, het gaat regenen zo! Nee hoor het ergste is al geweest en dit trekt wel over, weet Luc zeker. Het laatste woord is nauwelijks uitgesproken of de wolk boven ons breekt open. Als een haas schieten de mannen onder de molen. Nee, aan Luc is  geen weerman verloren gegaan.

En dan is ons molentochtje alweer ten einde, het was fantastisch. Nog even op de foto mannen. Bedankt Luc, Benno, Hans, Rick en al die andere fijne Zaankanters die we spraken!